تعریف بیمه های اتکایی
بیمه اتکایی به نوعی از بیمه گفته میشود که در ان یک شرکت بیمه( بیمه‌گر اولیه)بخشی از ریسک هایی را پذیرفته است ، به شرکت بیمه‌گر دیگری ( بیمه‌گر اتکایی) منتقل کند. این کار برای کاهش ریسک های سنگین، حفظ توان مالی و افزایش ظرفیت پذیرش ریسک و پایداری در برابر خسارت های بزرگ صورت میگردد.
انواع بیمه اتکایی
بيمه اتکایى اختيارى
اين نوع بیمه نامه اتکایی از قديمی‌ترين اشکال قرارداد اتکایى است که هنوز در تمام رشته‌‌‌ها به ويژه در شرایط زير متداول است:
- زمانى‌که ظرفيت قراردادهاى اتوماتيک تکميل شده است.
- ريسک از قراردادهاى اتکایى اجبارى استثناء شده باشد.
- بيمه‌گر اتکایى ترجيح دهد که ريسک‌های سنگين و بزرگ را جزو قراردادهاى اتکایى موجود به حساب نياورد.
- بيمه‌گر در بعضى رشته‌‌‌ها که تعداد بيمه نامه‌‌‌ها اندک است، ترجيحاً پوشش اتوماتيک تهيه نمى‌کند.
در بيمه اتکایى اختياری، به صورت موردی و برحسب نیاز تصميم گيرى مى‌شود و اقدام به واگذاری اختیاری می‌نمایند؛ به همين دليل اين نوع اتکایى براى بيمه‌گر واگذارنده پر هزينه است. بيمه‌گر واگذارنده بايد اطلاعات کافى از ريسک پيشنهادى خود را به بيمه‌گر اتکایى ارائه کند تا وی با آگاهى کامل از شرایط، ريسک را قبول يا رد نماید. این واگذاری در رشته‌‌های انرژی و کشتی، هواپیما و حمل کالا به صورت کلی و بقیه رشته‌‌‌ها برحسب درخواست انجام میگیرد.
مزيت‌‌های بيمه اتکایى اختيارى
از ديد بيمه‌گر اتکایی، قراردادهاى اختيارى مزيت‌هایى به شرح زير دارند:
- حق انتخاب ريسک و امکان بررسى و قبول پيشنهادهایی که با خط مشى و تخصص بیمه‌گر سازگارتر و مطلوب‌تر باشد، و رد کردن بقيه پیشنهادها.
- امکان بهبود شرايط مورد ريسک به منظور کاهش احتمال وقوع خسارت‌‌ها از راه انتقال تجربيات به دست آمده؛ بيمه‌گر واگذارنده مى‌تواند از شرکت اتکایی درخواست کند که در زمينه اقدام‌های نامطلوب به او هشدار دهد.
- امکان دريافت حق بيمه متناسب با ريسک بيمه شده.
- امکان محاسبه ميزان دقيق تعهد در هر ريسک و جلوگيرى از تجمع خطر.
- اطلاع از نحوه انتخاب و صدور بيمه نامه شرکت واگذارنده.
- امکان افزايش ظرفيت صدور شرکت واگذارنده بدون ايجاد تغيير در قراردادهاى اتوماتيک که قبلاً منعقد شده.
- یافتن بازارى براى واگذارى ريسک‌هایى که قبلاً تصور‌‌‌می شد مطلوب بازارهاى اتکایى نيستند.
معايب بيمه اتکایى اختياری
- تأخير در صدور بيمه نامه (به دليل يافتن بازار اتکایی) که بيمه‌گر و بيمه‌گذار را دچار مشکل مى‌کند.
- هزينه‌‌های ادارى زياد.
- کاهش اختيار و آزادى عمل بيمه‌گر واگذارنده. بيمه‌گر اتکایى شرطى در قرارداد در نظر میگیرد که مطابق آن ميزان و نحوه پرداخت خسارت بايد با مشارکت و موافقت او باشد.
- هرگونه تغييرى در بيمه نامه بايد با اطلاع و موافقت بيمه‌گر اتکایى صورت پذيرد.
- ایجاد تنش و شرایط رقابتی ناسالم در صورت واگذاری اتکایی اختیاری به شرکت رقیب.
- مواجه شدن با مشکل تفسيرهاى متفاوت، درمورد مفاهيم به‌کار رفته در قراردادها در بعضى رشته‌‌‌ها مانند حمل و نقل دريایی.
- افزايش هزينه‌‌های بيمه‌گر واگذارنده به دليل مشکلات ناشى از پيداکردن بازار و گذر زمان در برخى موارد.
بيمه اتکایى اجبارى يا قراردادى
در پوشش اتکایی اجباری، بیمه‌گر واگذارنده موظف مى‌شود که مبلغ معینی از اتکایى رشته هاى خاصى را به بیمه‌گر اتکایى پيشنهاد کند و در مقابل بیمه‌گر اتکایى ملزم به پذیرش آن است. اگر مبنای رابطه بین بيمه‌گر واگذارنده و بيمه گر اتکایى، سرمايه بيمه شده باشد، به آن قرارداد اتکایى نسبی مى‌گويند و اگر بر مبنای خسارت استوار باشد به آن قرارداد اتکایى مازاد خسارت گفته مى‌شود.
در قرارداد اتکایى اجبارى، بیمه‌گر اتکایى ملزم به پذیرش هر آنچه بیمه‌گر واگذارنده در چارچوب مفاد قرارداد پيشنهاد مى‌کند، می باشد. به عبارت ديگر، بیمه‌گر واگذارنده در صدور بیمه نامه مختار است و مى‌تواند بيمه نامه را به انتخاب خود با نرخ دلخواه صادر کند و خسارت هاى مربوط را نيز بپردازد. بیمه‌گر اتکایى غیر از موارد استثناء از قبيل قصور و کلاهبردارى واگذارنده، نمى‌تواند هيچ گونه دخالتى در عمليات صدور بیمه نامه توسط واگذارنده داشته باشد.
بیمه های اتکایی اجباری به دو نوع نسبی و مازاد خسارت (غیر نسبی) تقسیم می شود که هر یک از آنها نیز به شاخه های متفاوتی تقسیم می شوند؛ این بیمه نامه ها عبارتند از:
قرارداد اتکایى نسبى
در این نوع از قراردادهاى اتکایى، مبلغ بيمه شده، حق بيمه و خسارت به نسبت درصدى که از قبل مشخص شده بين بیمه‌گر واگذارنده و بیمه‌گر اتکایى تقسيم مى‌شود. در قراردادهاى نسبی، سيستم هاى مختلف به شرح زير وجود دارد که نحوه عمل آنها به هدف هاى مورد نظر وابسته است:
1) قرارداد اتکایى نسبی مشارکتی
در قرارداد اتکایى نسبی مشارکتی، بیمه‌گر واگذارنده نسبتى از تمام بيمه نامه هاى صادره در رشته خاصى را خود نگه مى‌دارد، و نسبت باقی مانده را تا مبلغ معين به بيمه گر اتکایى واگذار مى‌نماید.
2) قرارداد اتکایى نسبی مازاد سرمايه
در اين قرارداد، بیمه‌گر واگذارنده آن بخش از عمليات بيمه اى خود را که نمى‌تواند يا نمى‌خواهد به حساب خود نگه دارد، به بیمه گر اتکایی واگذار مى‌کند. در قرارداد اتکایى مازاد سرمايه، بیمه گر واگذارنده مکلف است مبلغ معين طبق جدول ظرفيت ها (که به قرارداد الحاق شده و جزءِ آن به شمار مى‌آيد) را به حساب خود نگه دارد. همچنين بیمه گر واگذارنده متعهد مى‌شود که سهم ثابتى از عمليات خود را که در شرايط خصوصى مشخص شده، به بیمه‌گر اتکایى واگذار نماید و بیمه‌گر اتکایى ملزم به پذیرش آن است.
3) پوشش اتکایی اختيارى / اجبارى
در اين سيستم بیمه‌گر واگذارنده الزامی ندارد که به طور اتوماتيک پس از کسر سهم نگهدارى، بقيه پرتفوى خود را به پرکردن ظرفيت قراردادهاى اتکایى مازاد سرمايه اختصاص دهد. در اين نوع قرارداد بيمه گر واگذارنده خود تصميم مى‌گيرد که کدام ريسک را تا چه ميزانى به بيمه گر اتکایى واگذار کند. تصميم گیرى در امور واگذارى يا عدم واگذاری، به عهده بيمه گر واگذارنده است و در مقابل بيمه گر اتکایى متعهد است که آن را حداکثر به ميزان ظرفيت قرارداد و لاين هاى مشخص شده بپذيرد و در حقيقت اين قرارداد براى واگذارنده اختيارى و براى بيمه گر اتکایى اجبارى است. اين نوع پوشش خارج از چارچوب مستقيم واگذارى بر اساس مازاد سرمايه است.
قرارداد اتكايی غيرنسبی یا مازاد خسارت
همانطور که گفته شد، در این نوع از بیمه اتکایی مسئوليت بيمه‌گر واگذارنده و بيمه‌گر اتکایى بر اساس خسارت تعيين مى‌شود؛ و این مشخصه اصلی قراردادهاى مازاد خسارت است. برخلاف قراردادهاى نسبى که تعهدات طرفين بر اساس سرمايه استوار است، حق بيمه اى که بيمه‌گر اتکایى براى اجرای تعهدات خود دريافت مى‌کند درصدى از مجموع حق بيمه هاى پرتفوى (مجموع سهام) واگذارنده در رشته خاص يا مجموعه فعاليت هاى او است، در صورتى که در قراردادهاى اتکایى نسبى ميزان حق بيمه سهم بيمه‌گر اتکایى با توجه به سرمايه بيمه شده تعيين مى‌گردد.
فسخ قرارداد اتکایی
فسخ قرارداد اتکایی به دلایل مختلفی مانند موارد زیر صورت میگیرد:
- نتیجه قرارداد و میزان خسارت وارده
- نبود سود دهی و ورشکستگی
- تصویب قوانین نظارتی جدید از قبیل وضع قوانین نظارت و کنترل ارز که پرداخت و خروج هرگونه ارزی را برای حق بیمه اتکایی و تسویه حساب ها غیر ممکن می سازد.
- تمایل یکی از طرفین قرارداد بیمه اتکایی و یا هر دو طرف برای فسخ قرارداد
انتظارات شرکت بیمه مستقیم ازبیمه‌گر اتکایی
- کنترل و مدیریت ریسک های بزرگ در جهت افزایش توانایی شرکت در این زمینه.
- ایجاد ثبات در نتایج عملیات فنی واگذارنده.
- حمایت از مؤسسه واگذارنده در مقابل خسارت های کلی یا خسارت های سنگین که افزون بر توان مالی شرکت است.
- توزیع جغرافیایی ریسک های بیمه شده در مقابل خطرهای فاجعه آمیز به مطلوب ترین حالت ممکن.
- راهی برای ورود و خروج از بازارهای بین المللی داشته باشد.
- دریافت کمک و تسهیلات فنی و اداری برای بهبود روش‌ها و سیستم‌ها نظیر کامپیوتر و مشکلات خاص فنی و مدیریتی.